ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI VE ALIŞVERİŞ TAKINTISI

Alışveriş takıntısı, bir dürtü kontrol bozukluğu sorunudur. Alışveriş takıntısı olan bir insan o kadar gereksiz yere ve ihtiyacı olmadığı halde alışveriş yapar ki bunun bedelini pek çok şekilde ödemek zorunda kalır. Genellikle bu kişilerin psikolojik sıkıntılarını bastırmak için sürekli alışveriş yapma davranışı içine girdiklerini görürüz. Bu şikayetle bize gelen ya da eşleri, ebeveynleri tarafından getirilen insanlar “benim şöyle bir psikolojik sıkıntım var, o yüzden alışveriş yapıyorum” demezler. “Kendimi tutamıyorum. Alışveriş yaptığımda kendimi çok rahatlamış hissediyorum” gibi ifadeler kullanırlar. Takıntı hastalığında kişi nasıl banyoda saatlerce kaldığında, ocağı onlarca kez kontrol ettiğinde bir rahatlama duygusu yaşıyorsa, alışveriş takıntısı olan bir insan da alışveriş yaptığında bir rahatlama duyar. Fakat diğer takıntılarda olduğu gibi bu rahatlama ancak geçici bir süre olur.

Alışveriş Takıntısını Diğer Takıntıdan Ayıran Özellik

Alışveriş takıntısını diğer pek çok takıntıdan ayıran bir özellik kişinin alışveriş yaparken de büyük haz duymasıdır. Saatlerce banyo yapan ya da defalarca ocağı kontrol eden kişi de bu davranışları yaparken yoğun sıkıntı olur, rahatlama sonradan gelir.

Kişinin ailesinden biri mutlaka bu harcamalardan memnun olmayacaktır. Bu sebeple de kişi yaptığı harcamaları saklamaya çalışır, yalan söyler. Durum ortaya çıktığında da aile içinde büyük krizler çıkar. Alışveriş takıntısı olan kişi yalan söylediği ve dürüst olmadığı için yoğun suçluluk hissedebilir, bunun sonucunda kendini hem ailesinden hem de toplumdan izole edebilir ve içinde depresyon ve kaygı problemleri yaşayabilir. Kişi, oluşan borçlarından ötürü kendine bir takım isimlerle hesaplar açabilir, sahte kimlikler kullanabilir. Alışveriş o kadar takıntılı bir hal alır kişi yasal olmayan davranışlara da başvurabilir. Dolayısıyla bu sorunun sonuçları da psikolojik, ilişkisel ve ailesel başka sorunlar ortaya çıkmasına da neden olur.

Bu tip dürtü kontrol bozukluğu yaşayan insanların belirtileri alkol ve madde bağımlılığının belirtileri ile benzerlik gösterir. Bu nedenle bağımlılıklar kategorisi içinde de bu sorunun geçtiğini görebiliriz. Alkol ve madde bağımlılığı olan kişiler maddeyi kullanamadıklarında nasıl sinirli, gergin ve huzursuz olurlarsa, alışveriş takıntısı olan bir kişi de alışveriş yapamadığında aynı olumsuz ruh hallerini yaşar. Alışveriş takıntısı olan kişinin alkol ve madde bağımlılığı olan kişiden farkı, vücuda yabancı bir madde alımı yerine, sıkıntısını alışveriş yaparak ve para harcayarak gidermeye çalışmasıdır.

Alışveriş takıntısı aynı zamanda, belirli psikolojik hastalıkların bazı dönemlerinde de meydana gelebilir. Örnek olarak bipolar bozukluğuna sahip olan bir kişi bu rahatsızlık süresince iki dönem arasında gidip gelir; depresif dönem ve manik dönem. Depresif dönemin aksine kişi manik dönemde iken davranış olarak her şeyin aşırısına kaçma eğilimine girer. Bu sebeple de bipolar bozukluğa sahip ve manik dönemdeki kişilerde alışveriş takıntısına rastlanma olasılığı yüksektir.

Alışveriş Bağımlılığı ile Alışveriş Takıntısı Arasındaki Fark

Alışveriş ile ilgili sorunlar hem bağımlılık hem de takıntı şeklinde görülebiliyor. Kişi dürtüsel bir şekilde alışveriş yapıyor ve bundan kendini alamıyorsa ‘alışveriş bağımlılığı’ söz konusudur. Alışveriş yapmadığında kötü şeyler olacağını düşünüyor ve ancak alışveriş yaparsa bunları savuşturabileceğini düşünerek kendini zorlantılı (kompulsif) bir şekilde alışveriş yapmak zorunda hissediyorsa kişinin ‘alışveriş takıntısı’ sorununa sahip olması söz konusudur. Alışveriş ile ilgili sorunlar daha çok alışveriş bağımlılığı biçiminde karşılaştığımız durumlardır.

Alışveriş Bağımlılığı ve Alışveriş Takıntısı Sorunları Nasıl Çözümlenir?

Bağımlılık ve takıntı sorunlarının unsurlarını içinde bulunduran bu rahatsızlıklar, psikolojik sıkıntı durumunun semptomları olduğundan, bu durumun nedenlerinin araştırılıp ortadan kaldırılması gerekir. Hiç kimse altta yatan psikolojik bir sorunu olmadan aşırı bir şekilde alışveriş yapma ihtiyacına girmez. Alışveriş takıntısı olan kişileri değerlendirdiğimizde büyük oranda altta yatan bir depresyonla ya da öfke birikmesi ile karşılaşırız. Kişi adeta alışveriş yaparak kendine enerji vermeye ya da birilerini cezalandırmaya çalışmaktadır. Alışveriş bittikten sonra ve yoğun bir mutluluk hissedildikten belirli bir süre sonra kişinin depresif duygu haline girdiği ya da aşırı sinirlilik ve öfke patlamaları yaşadığı görülür. Bazen her iki durum birbiri ardından gelebilir.

Alışveriş yaparak bilinçdışı bir biçimde depresyonunun veya öfke fazlalığının üstesinden gelmeye çalışan bu kişilerin altta yatan depresyonlarının ve öfke birikimlerinin pek çok nedeni olabilir. Eşi ile uzun süredir sorunlarının olması, bu durumun çözülememesi alışveriş takıntısı olan kişilerde, özellikle kadınlarda, sıkça gördüğümüz bir sorundur.

Depresyona ya da öfke birikmesine neden olan geçmiş döneme ait travmatik yaşantılar da alışveriş takıntısı olan kişilerde sıkça rastladığımız bir durumdur. Bu travmatik yaşantılar çok çeşitli olabilir. Bu travmatik yaşantılar yakın geçmişte olan mevzular olabileceği gibi, çocukluk dönemine ait de olabilir. Bunların belirlenmesi için iyi bir değerlendirme yapılması gerekir. Travmatik yaşantılar öfke ve diğer olumsuz duyguların birikmesine yol açtığından, bunlar belirlenip etkilerinin travma çalışması ile giderilmeden, pek çok takıntı ve bağımlılık türünde olduğu gibi bu rahatsızlıkta da, olumsuz duygu baskısı sürer ve kişi iyileşemez. Alışveriş sorunu ortadan kalksa bile depresyon, başka tür bir takıntı ve/veya ilişki sorunları kendini göstermeye başlar.

ÇORLU PANİK ATAK